ڄامشورو (پ ر) اديبن، دانشورن ۽ تعليمي ماهرن شمس العلماءَ مرزا قليچ بيگ کي تعليم، سنڌي ٻولي ۽ ادب لاءِ شاندار خدمتن تي کيس ڀرپور خراج تحسين پيش ڪندي چيو آهي ته مرزا قليچ بيگ عظيم مصنف هو. هو انگريزي ادب جي شاعر وليم شيڪسپيئر کان به وڏو ليکڪ ۽ مفڪر هو، جنهن مختلف 43 موضوعن تي 461 ڪتاب لکي وڏو ڪارنامو سرانجام ڏنو، جڏهن ته شيڪسپيئر صرف 37 ڊراما لکيا. اهڙو اظهار هنن ڪالهه هتي سنڌ يونيورسٽيءَ جي شمس العلماءَ مرزا قليچ بيگ چيئر پاران سنڌي شعبي ۾واقع ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجو هال ۾ منعقد ڪيل مرزا قليچ بيگ جي 169هين سالگرهه تقريب کي خطاب ڪندي ڪيو. چيئر جي ڊائريڪٽر پروفيسر ڊاڪٽر نواب ڪاڪا شمس العلماءَ جي لقب کي تعليم جي روشني قرار ڏيندي چيو ته مرزا قليچ بيگ جيتوڻيڪ هڪ عالم ۽ ماهر تعليم هو، جنهن تعليم عام ڪرڻ لاءِ جدوجهد ڪندي زندگي بسر ڪئي، ان جي باوجود کيس سنڌ جي نصابي ڪتابن ۾ شامل ڪرڻ وارو اعزاز نه ڏنو ويو. هن چيو ته سنڌي، فارسي، عربي ۽ انگريزي سميت کيس 8 ٻولين تي دسترس هو، جن ۾ هن ڪتاب لکيا. اهو ڪارنامو ڏسي سندس شخصيت جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو. ڊاڪٽر ڪاڪا وڌيڪ چيو ته مختلف 43 موضوعن تي ايڏي وڏي تعداد ۾ 461 ڪتاب لکڻ ۽ ترجمو ڪرڻ ڪو معمولي ڪم ناهي، ان کي هڪ معجزو چئي سگهجي ٿو. نئين نسل کي سندن تحريرن مان لاڀ پرائڻ گهرجي. مرزا قليچ جي پوٽي قزلباش چيو ته سندس ڏاڏو جديد سنڌي ادب جو هڪ روشن ستارو آهي، جنهن سڄي ڄمار سنڌي زبان جي خدمت ڪندي گذاري. هن مرزا قليچ بيگ جي سنڌي زبان ۽ ادب ۾ بي مثال خدمتن جي واکاڻ ڪندي چيو ته اها بدقسمتيءَ جي ڳالهه آهي ته ايران، برطانيا، هندستان ۽ نار جي ملڪن جا ماڻهو اهڙي جديد دور ۾ به قليچ بابت نٿا ڄاڻين، جڏهن دنيا عالمي ڳوٺ ۾ تبديل ٿي چڪي آهي. نامور دانشور نفيس احمد ناشاد چيو ته فارسي ٽالپور دور ۾ سنڌي جي سرڪاري ٻولي هئي، پر انگريزن جي دور ۾ انهيءَ ٻوليءَ جو آهستي آهستي زوال ايندو ويو. هن چيو ته سنڌ ۾ ادبي شخصيتون، صوفي، مورخ ۽ ٻيا فارسي زبان جا عالم اڃا به موجود آهن. هن چيو ته فارسيءَ ۾ مقامي سنڌي دانشورن جو ادبي مواد ڪافي مقدار ۾ موجود آهي. نامياري براڊڪاسٽر نصير مرزا مرحوم قليچ بيگ جي وڌيڪ ڪتابن کي شايع ڪرڻ ۽ سنڌي کان علاوه انگريزي، فارسي، عربي ۽ ٻين عالمي ٻولين ۾ ترجمو ڪيل ڪتابن جي ٻيهر ڇپائي ۽ ترجمي جو بندوبست ڪرڻ جي ضرورت تي زور ڀريو. هن چيو ته سنڌ تاريخي طور ادبي سرگرمين جو مرڪز رهي آهي، جنهن ۾ ايران، عراق، ترڪي ۽ ٻين ملڪن جا عالم اڪثر ايندا هئا. فردوسيءَ پنهنجي شاهنامي ۾ سنڌ جو ذڪر ڪيو آهي. سنڌ يونيورسٽي جي سنڌي شعبي جي چيئرمين ڊاڪٽر نور محمد شاهه چيو ته مرزا قليچ کي هندستان جي شمس العلماءَ ۽ قيصر جي لقبن سان نوازيو ويو، ڇاڪاڻ ته هو برصغير جي عظيم اديبن، شاعرن ۽ تاريخدانن مان هڪ هو. هن وڌيڪ چيو ته هن رڪارڊ 461 ڪتاب لکيا آهن، جيڪو هر ماڻهو نٿو لکي سگهي، هن ڪجهه ناياب انگريزي ۽ فارسي ڪتاب سنڌي ٻوليءَ ۾ ترجمو ڪيا آهن، جن کي نوجوانن لاءِ ٻيهر ڇپائڻ جي ضرورت آهي. هن وڌيڪ چيو ته مرزا قليچ جي پيغام کي عام ڪري سماج ۾ مثبت تبديلي آڻي انساني قدرن جي اهميت کي بهتر نموني سمجهي سگهجي ٿو. سنڌي ٻولي اختياري جي چيئرمين پروفيسر ڊاڪٽر اسحاق سميجو قليچ جي ادبي خدمتن کي شاندار خراج عقيدت پيش ڪندي چيو ته شمس العلماء مرزا قليچ بيگ سنڌي ٻولي ۽ سماج لاءِ قابل قدر خدمتون سرانجام ڏنيون آهن. هن زور ڀريو ته مرزا قليچ بيگ جي ڪتابن جي ٻيهر ڇپائي لاءِ سندس ڇپيل توڙي اڻ ڇپيل نسخن جو ترجمو ڪرائڻ سان گڏوگڏ سندس ڪتابن کي انٽرنيٽ ذريعي ماڻهن ۽ محققن تائين پهچائڻ جي ضرورت آهي. هن وڌيڪ چيو ته اسان سڀ هتي هن شخصيت جو جنم ڏهاڙو ملهائڻ لاءِ گڏ ٿيا آهيون، جيڪو سنڌ جي ماڻهن لاءِ هڪ مثال شخصيت جو مالڪ ۽ اتساهه جو وڏو ذريعو بڻيل آهي. هن چيو ته مرزا قليچ بيگ پنهنجي 76 سالن جي زندگيءَ ۾ 461 ڪتاب لکي تاريخ رقم ڪئي، وڏي ڳالهه اها آهي ته مرحوم عالم 60 سالن جي ڄمار تائين سرڪاري نوڪري ڪرڻ باوجود لکڻ جو ڪم پڻ جاري رکندو رهيو. ڊاڪٽر سميجو چيو ته 43 مختلف موضوعن تي لکڻ ۽ مختلف ڪتاب ترجمو ڪرڻ مان ثابت ٿئي ٿو ته مرزا قليچ بيگ علم، ادب ۽ ڏاهپ جو مرڪز هو. تقريب ۾ سنڌي ٻوليءَ جي نامور شاعر ۽ اسڪالر مور مغيري، محمد ميثم بيگ مرزا، ڊاڪٽر فياض لطيف، ڊاڪٽر ريحانه نذير، ڊاڪٽر شازيه پتافي، ڊاڪٽر رشد الله شاهه عرف مخمور بخاري، نثار مرزا، ماڻڪ مصطفيٰ شر ۽ ڊاڪٽر غلام اڪبر مهيسر پڻ شرڪت ڪئي، جڏهن سنڌي شعبي جي شاگردن ۽ شاگردياڻين جو وڏو انگ پڻ موجود هو.
