سيد مجتبيٰ رضوان
نئون سال پاڪستان لاءِ خوشين وارو سال ثابت ٿي رهيو آهي اتحادي حڪومت جي وزير اعظم شهباز شريف جي ڪوششن سان سعودي عرب مان ساليانو اڍائي ارب ڊالرن جي تيل جون سهولتون دستياب ٿي رهيون آهن. سعودي عرب پاڪستان کي پنهنجي ترقياتي منصوبن ۽ پروگرامن ۾ اهم پارٽنر سمجهي ٿو. سعودي عرب جا پاڪستان سان شروع کان خاص لاڳاپا رهيا آهن. پاڪستان ۽ سعودي عرب وچ ۾ دوستي جو پهريون معاهدو 1951ع ۾ بادشاهه ابن سعود جي دور ۾ ٿيو. شاهه فيصل جي دور ۾ انهن لاڳاپن ۾ تمام گهڻي ترقي ٿي. سعودي عرب انهن چند ملڪن ۾ شامل آهي. جن سرڪاري سطح تي ڪشمير مسئلي تي پاڪستان جي موقف جي کليل حمايت ڪئي . پاڪستان ۽ سعودي عرب هڪ ٻئي سان اقتصادي سهڪار وڌائڻ تي اتفاق ڪيو آهي ۽ ان سلسلي ۾ هڪ خاص ڪميٽي جوڙي وئي آهي. ’سعودي-پاڪستاني سپريم ڪوآرڊينيشن ڪائونسل‘، تعاون جا نوان موقعا ڳولڻ لاءِ ٺاهي وئي، جنهن جي گڏيل صدارت سعودي عرب جي ولي عهد محمد بن سلمان ۽ پاڪستان جي وزيراعظم شهباز شريف ڪري رهيا آهن. پاڪستان ۽ سعودي عرب پاران قائم ڪيل اسٽيئرنگ ڪميٽي معدني وسيلن، واپار، ناڻي، ماحوليات، زراعت، ٽرانسپورٽ، لاجسٽڪ، مواصلات، انفارميشن ٽيڪنالاجي، سياحت ۽ سيڙپڪاري سميت مختلف شعبن ۾ تعاون جا موقعا ڳوليندي. ڪجهه ڏينهن اڳ پاڪستاني وزيراعظم شهباز شريف هڪ وفد سان گڏ سعودي عرب جو دورو ڪيو هو. جنهن ۾ اهم معاملن تي خيالن جي ڏي وٺ ڪئي وئي. ان کان اڳ پاڪستان تيل جي پيداوار بابت آمريڪا بدران سعودي عرب جي بيان جي حمايت ڪئي هئي. سعودي عرب دنيا جي انهن ملڪن مان هڪ آهي، جتي پاڪستاني شهري وڏي پئماني تي روزگار ڪري رهيا آهن. پاڪستان ۽ سعودي عرب وچ ۾ تيل جي شين جي فراهمي لاءِ هڪ ارب ڊالرن جي معاهدي تي صحيحون ڪيون ويون. اقتصادي معاملن واري وزارت طرفان جاري ڪيل بيان موجب بادشاهه سلمان بن عبدالعزيز ۽ ولي عهد محمد بن سلمان جي هدايتن تي سعودي فنڊ فار ڊولپمينٽ سلطان عبدالرحمان المرشد جي سي اي او جي سربراهي ۾ پاڪستان ۾ اقتصادي معاملن واري سيڪريٽري ڊاڪٽر ڪاظم نياز پاڪستان کي تيل جي شعبي ۾ مالي مدد لاءِ هڪ ارب ڊالرن جي معاهدي تي صحيحون ڪيون. معاهدي تي صحيحون اسلام آباد ۾ پاڪستان ۽ سعودي عرب جي سرڪاري عملدارن جي موجودگي ۾ ڪيون ويون.اقتصادي معاملن واري وزارت چيو آهي ته هي اسٽريٽجڪ معاهدو پاڪستان کي پائيدار معاشي ترقي ۽ معاشي مشڪلاتن تي ضابطو آڻڻ لاءِ سهڪار فراهم ڪرڻ جي مقصد سان ڪيو ويو آهي. بيان ۾ چيو ويو آهي ته SFD 2019 ۽ 2021 ۾ تيل جي مصنوعات جي فنانسنگ لاءِ 4.44 بلين ڊالر جا معاهدا پڻ ڪيا. هي معاهدو سعودي عرب جي حڪومت پاران SFD ۽ پاڪستاني اختيارين جي ذريعي ملڪ ۾ ترقي کي وڌائڻ لاءِ کنيل قدمن جو عڪاس آهي. پنهنجي شروعات کان وٺي، SFD پاڪستان ۾ توانائي، پاڻي، ٽرانسپورٽ ۽ انفراسٽرڪچر جي مختلف ترقياتي شعبن ۾ اٽڪل 1.4 بلين ڊالر جي 40 کان وڌيڪ منصوبن ۽ پروگرامن جي مالي مدد ڪئي آهي. ياد رهي ته جون 2021ع ۾ وفاقي حڪومت اعلان ڪيو هو ته سعودي عرب مان هر سال هڪ کان اڍائي ارب ڊالرن جي تيل جي سهولت موجود آهي. وزيرن اعلان ڪيو ته دير سان ادائيگين تي سعودي عرب مان هر سال هڪ ارب ڊالرن جو تيل فراهم ڪيو ويندو. پاڪستان ۽ سعودي عرب وچ ۾ 12 ارب ڊالرن جي سيڙپڪاري تي ڳالهه ٻولهه ٿي رهي آهي، ڳالهيون آخري مرحلي ۾ آهن، وزيراعظم شهباز شريف جو سعودي عرب جو دورو به ان لاءِ هو. شهزادا محمد بن سلمان سعودي عرب جي دوري دوران شهباز شريف کي غير معمولي پروٽوڪول ڏنو. وزيراعظم شهباز شريف سعودي ولي عهد کي درخواست ڪئي ته انهن پاڪستانين کي معاف ڪيو وڃي جن مسجد نبوي جي گذريل دوري دوران وزيراعظم شهباز شريف ۽ سندس وفد سان بدتميزي ڪئي هئي. سعودي ولي عهد مسجد نبوي ۾ موجوده حڪومتي وفد سان بدتميزي ڪندڙ پاڪستانين جي درخواست تي پاڪستان جي وزيراعظم جون سزائون معاف ڪرڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو. سعودي عرب ۽ آمريڪا وچ ۾ تڪرار ۾ پاڪستان نه رڳو سعودي عرب جي حق ۾ باضابطا بيان جاري ڪيو آهي. ان مان واضح ٿئي ٿو ته پاڪستان سعودي عرب سان گڏ بيٺل آهي . شهباز شريف جي پرڏيهي پاليسي ۾ پاڪستان سعودي عرب سان گڏ بيٺل نظر اچي رهيو آهي. وزيراعظم شهباز شريف ڪجهه مهينن اندر پاڪستان ۽ سعودي عرب وچ ۾ لاڳاپا بحال ڪري ڇڏيا آهن. اقتصادي تعاون تي ٻيهر ڳالهه ٻولهه ڪئي پئي وڃي. بند دروازا کوليا پيا وڃن. جنهن ڪشمير مسئلي تي پاڪستان جي موقف جي نه صرف کليل حمايت ڪئي آهي بلڪ پاڪ-ڀارت جنگين ۾ به پاڪستان جي باقائدگي سان مدد ڪئي آهي . سعودي عرب جي مقبول ترين بادشاهه شاهه فيصل جي دور ۾ پاڪ-سعودي لاڳاپن کي وڌيڪ فروغ مليو. سيپٽمبر 1965ع جي پاڪ-ڀارت جنگ ۾ سعودي عرب پاڪستان جي وڏي پئماني تي مدد ڪئي. اپريل 1966ع ۾ شاهه فيصل پهريون ڀيرو پاڪستان جو دورو ڪيو اڄ اها مسجد سڄي دنيا ۾ شاهه فيصل مسجد جي نالي سان مشهور آهي. پاڪستان جي صوبي پنجاب جي هڪ وڏي شهر لائلپور جو نالو سندس نالي تي فيصل آباد رکيو ويو جڏهن ته ڪراچي جي سڀ کان وڏي شاهراهه شاهراهه فيصل کي سندس نالي پٺيان سڏيو وڃي ٿو. ان کان علاوه ڪراچي جي جناح انٽرنيشنل ايئرپورٽ جي ڀرسان شاهه فيصل ڪالوني نالي هڪ تمام وڏي آبادي آهي ۽ ان حساب سان ڪراچي جي هڪ شهر جو نالو شاهه فيصل ٽائون آهي. 1967ع ۾ سعودي عرب ۽ پاڪستان وچ ۾ فوجي تعاون جو معاهدو ٿيو. جنهن تحت سعودي عرب جي زميني، بحري ۽ هوائي فوجن کي تربيت ڏيڻ جو ڪم پاڪستان حوالي ڪيو ويو. اپريل 1968ع ۾ سعودي عرب مان سڀئي برطانوي هوائي جهاز ۽ ٽيڪنيشن واپس وٺي ويا ۽ انهن جي جاءِ تي پاڪستاني ماهر مقرر ڪيا ويا. شاهه فيصل جي دور ۾ سعودي عرب 1973ع جي ٻوڏ ۾ پاڪستان جي مالي مدد ڪئي ۽ ڊسمبر 1975ع ۾ پڻ سوات جي زلزلي متاثرن جي تعمير ۽ ترقيءَ لاءِ امداد ڏني. جڏهن ته 2005ع جي زلزلي ۽ 2010ع جي ٻوڏ ۾ سعودي عرب اهم امداد موڪلي. 1971ع ۾ اوڀر پاڪستان جي پاڪستان کان ڌار ٿيڻ تي شاهه فيصل کي ڏاڍو ڏک ٿيو. سعودي عرب جي ڀرپور سهڪار ۽ ڪوششن سان پاڪستان 1974ع ۾ لاهور ۾ او آءِ سي جي ٻئي اجلاس جي ميزباني ڪئي. جڏهن سوويت يونين افغانستان ۾ جنگ شروع ڪئي ته پناهگير پاڪستان ۾ اچي ويا. سعودي عرب انهن پناهگيرن جي مدد لاءِ ڪافي مالي مدد فراهم ڪئي. 90ع واري ڏهاڪي جي آخري سالن ۾ جڏهن پاڪستان ايٽمي ڌماڪا ڪيا ته سڄي مغربي دنيا پاڪستان جي خلاف ٿي وئي پر سعودي عرب سفارتي ميدان ۾ پاڪستان سان گڏ بيٺو آهي ۽ ساڳئي وقت مالي مدد جاري رکي. 000 50, بيرل روزانو تيل هڪ سال لاءِ ملتوي ادائيگي جي بنياد تي ڏنو ويو. سعودي عرب پاڪستان لاءِ ترسيل جي لحاظ کان سڀ کان وڏو ملڪ آهي. سال 2017 ۾، پاڪستانين 4.8 بلين ڊالر جي رقم موڪلي. جيڪو ڪل ترسيل جو 29 سيڪڙو حصو آهي. هن وقت سعودي عرب جون 25 ڪمپنيون پاڪستان ۾ ڪم ڪري رهيون آهن. ٻئي طرف 350 پاڪستاني سيڙپڪار سعودي جنرل انويسٽمينٽ اٿارٽي ۾ رجسٽرڊ آهن. هن وقت سعودي عرب ۾ 1680 پاڪستاني فوجي شاهي فوج کي تربيت فراهم ڪري رهيا آهن جڏهن ته 1460 فوجي سعودي عرب جي اجازت جا منتظر آهن. ان دوران سعودي عرب جا 77 فوجي ڪيڊٽ پاڪستان ملٽري اڪيڊمي ڪاڪول ۾ تربيت وٺي رهيا آهن. سعودي حڪومت جا پاڪستان جي موجوده سياسي حڪومت سان بي مثال لاڳاپا آهن. ملڪ جي معاشي مشڪلاتن کي نظر ۾ رکندي متحده عرب امارات جي صدر شيخ محمد بن زيد النهيان ان کان اڳ پاڪستان 2 ارب ڊالرن جي قرض جي مدي ۾ واڌ سان گڏ هڪ ارب ڊالرن جي اضافي قرض جو اعلان ڪيو ويو. وزيراعظم آفيس جي ميڊيا ونگ پاران جاري ڪيل بيان ۾ چيو ويو آهي ته وزيراعظم شهباز شريف گڏيل عرب امارات جي صدر سان ملاقات ڪئي. جتي گڏيل عرب امارات جي صدر 2 بلين آمريڪي ڊالر جي موجوده قرض کي ختم ڪرڻ ۽ 1 بلين آمريڪي ڊالر اضافي قرض ڏيڻ تي اتفاق ڪيو*
